کرماشان دیار خوش نیشان

آشنایی با فرهنگ کرمانشاه

کرمانشاه جزء کهن‌ترین و قدیمی‌ترین مناطق کشور بوده و قدمتی چندین هزار ساله دارد. فرهنگ کرمانشاه نیز بسیار غنی بوده و مردم کرمانشاه همیشه سعی داشته‌اند که اصالت و فرهنگ کرمانشاه را حفظ کرده و آن را از دست ندهند. در ادامه مطالب می‌خواهیم درباره فرهنگ کرمانشاه و ادبیات سرزمین شیرین و فرهاد اطلاعاتی را در اختیارتان قرار دهیم.

به هر قسمت از این سرزمین که نگاه کنید نشانه‌ای از عظمت و بزرگی پروردگار را شاهد خواهید بود. سرزمینی رؤیایی باقدمتی دیرینه و کهن، موزه‌ای عظیم از تاریخ باستانی ایران، مردمی با اصالت و دیاری با تصاویر و مناظر زیبا و بکر طبیعی، کوه‌های سر به فلک کشیده، رودهای خروشان و سرزمین سنگ و آب آری اینجا کرمانشاه است سرزمین دلیران با مردمی بسیار خون گرم و میهمان نواز. این سرزمین دارای فرهنگی کهن و قدیمی بوده و هر چه در وصف این دیار بگوییم کم گفته‌ایم. در ادامه مطالب شما را بیشتر با فرهنگ کرمانشاه و آداب و رسوم مردم این دیار آشنا می‌کنیم.

پیشینه تاریخی فرهنگ کرمانشاه

بی شک کرمانشاه یکی از اولین مناطق زیست گاه بشری بوده و به جرات می‌توان کرمانشاه را موزه سیر تاریخ بشر دانست. به این دلیل که در این منطقه اسکان بشر از زمان پارینه سنگی تا کنون بدون هیچ گونه وقفه‌ای ادامه داشته است. غار شکار چیان که در کرمانشاه قرار دارد می‌تواند گواه این ادعا باشد. کرمانشاه یکی از اولین مناطقی بوده که در آن انسان‌ها از غار نشینی به یکجا نشینی روی آورده‌اند و در آن ساکن شده‌اند و موجب پیدایش روستاها شده‌اند. این امر حدود هفت هزار سال پیش از میلاد اتفاق افتاده است. این روند پیشرفت و سیر تمدن همچنان ادامه داشته و در هزاره چهارم قبل از میلاد کرمانشاه به عنوان یکی از مراکز مهم تجاری و بازرگانی محسوب می‌شد. در دوره‌های مادی، هخامنشی، سلوکی و اشکانی کرمانشاه یکی از مهم‌ترین مراکز به شمار می‌رفته. در دوره‌های اسلامی نیز کرمانشاه بسیار مورد توجه بوده و به طور کلی می‌توان گفت باختران یا همان کرمانشاه یکی از نقاط مهم در غرب کشور بوده و هست. تمامی این توضیحات می‌تواند بر قدمت فرهنگ کرمانشاه دلالت داشته باشد.

نژاد و فرهنگ کرمانشاه

کردها یکی از بزرگترین و قدیمی‌ترین اقوام آریایی هستند که در نواحی کوهستانی فلات ایران ست داشته‌اند. نژاد بیشتر مردم این دیار نیز کردی می‌باشد. مردم این مناطق دارای آداب و رسوم، فرهنگ، گویش و نوع پوشش خاص خود هستند که ریشه در اعتقادات و ادوار گذشته دارد. لباس مردم این نواحی منحصر به فرد و خاص بوده و دارای ویژگی‌های مخصوص به خود می‌باشد که شهرتی جهانی پیدا کرده است و در عین ظرافت و زیبایی آمیخته با زیور آلاتی می‌باشد که تکمیل کننده لباس هستند.

در این سرزمین ایالات و طوایف بزرگی زندگی می‌کنند که از بین آن‌ها می‌توان به ایل کلهر، سنجابی، جاف، ترکاشوند، زنگنه و قلخانی اشاره کرد.فرهنگ کرمانشاه بسیار غنی و اصیل می باشد .

آداب و رسوم و فرهنگ کرمانشاه

مردم کرمانشاه نیز مانند سایر مناطق دارای آداب و رسوم مختص به خود می‌باشند که بیشتر این آداب و رسوم را در مناسبت‌ها و مراسم خاص شاهد هستیم. آداب و رسوم مردم این دیار شامل مراسم خاص این منطقه، بازی‌های سنتی، غذاهای محلی و سنتی، لباس محلی و … می‌باشد. فرهنگ کرمانشاه ریشه در تمامی آداب و رسوم مردم این سرزمین دارد .

مراسم

شال درکی یا شال اندازی: از مراسم بسیار جالب و دیدنی که در شب عید انجام می‌شود شال درکی است در این مراسم جوانان در شب عید بر روی پشت بام خانه‌ها آتش روشن کرده و از سوراخ‌هایی که بر روی بام‌ها برای این منظور در نظر گرفته شده است شال خود را به داخل خانه فرستاده و از صاحب خانه عیدی خود را طلب می‌کنند و در گویش محلی خود به صاحب خانه می گویند که پر شالمان را نسوزانی یعنی شالمان را خالی برنگردانی.

بازی‌ها

گرزان: در این بازی ابتدا بر روی زمین دایره‌ای می‌کشند و چند نفر در درون دایره قرار گرفته و دو نفر نیز بیرون از دایره می‌ایستند و چوبی در دست خود می‌گیرند و سعی می‌کنند با گرز خود به افراد درون دایره بزنند و آن‌ها نیز باید از خود دفاع کرده و هیچ کدام از مرز و حریم خود خارج نشوند.

غذاهای سنتی

از مهم‌ترین غذاهای سنتی شهر کرمانشاه می‌توان ترخینه، خورشت خلال و سیب پلو را نام برد که بسیار خوشمزه می‌باشند. ترخینه از جمله غذاهایی است که قدمتی چندین هزار ساله دارد.

ادبیات و زبان رسمی مردم کرمانشاه

مردم کرمانشاه اکثراً به زبان کردی تکلم می‌کنند و این زبان دارای گویش‌های متفاوتی مانند کلهری، اورامی، سورانی، لکی و … می‌باشند و مردم ساکن در هر منطقه از این دیار کهن به گویشی خاص صحبت می‌کنند. در اثر گذر زمان شاهد بوده‌ایم که مردم کرمانشاه علاقمند شده‌اند تا فارسی را با لهجه بسیار شیرین و مختص خود مکالمه کنند. به گونه‌ای که این گویش در اشعار، داستان‌ها، ترانه‌ها و ضرب المثل هایشان نیز وارد شده و استفاده می‌شود. فرهنگ کرمانشاه بسیار اصیل و کهن بوده و مردم  همیشه سعی داشته‌اند که اصالت و فرهنگ کرمانشاه را حفظ کنند.

ار دیگری این مجموعه بی نظیر را کامل می‌کنند.

بازی های محلی کرمانشاه

توپان: بازی توپان نیاز به فضای کاملاً باز دارد و مخصوص روزهای گرم و آفتاب بهار و زمستان است. بازیکنان به دو گروه تقسیم می‌شوند. در هر گروه، هر چند نفری که مایل باشند، می‌توانند بازی کنند. در این بازی دو نقطه را به عنوان داو» (محل‌های مشخص در بازی، معمولاً داو بالا و داو پایین خوانده می‌شود) مشخص می‌کنند. گروهی که در مراسم تریاهشک» (تر یا خشک) پیروز شده‌اند، روی داو بالا جمع می‌شوند. افراد گروه بالا باید به نوبت با چوب‌دستی که در اختیار دارند، به توپ بزنند و آن را با سرعت و توان هر چه تمام‌تر به بالای سر افراد داو بفرستند. توپی که زده می‌شود، باید حداقل به داو دوم برسد. در غیر این صورت بازیکن باید تا زدن توپ توسط نفر دوم، روی داو دوم بماند و به اصطلاح مرده نامیده می‌شود.فردی که توپ را زده باید در آن فاصله خود را به داو بالا برساند. افراد گروه پایین در این مدت سعی می‌کنند هرچه زودتر توپ را جمع کرده و با آن، فرد یا افراد روی داو دوم را قبل از رسیدن به داو بالا بزنند. اگر موفق به چنین‌کاری بشوند، بین دو گروه درگیری به وجود می‌آید. شرط پیروزی این است که افراد این گروه بتوانند با وارد کردن آخرین ضربه به یکی از رقیبان خود در خارج از داو، همه افراد گروه را روی داو بالا جمع کنند.از دیگر شانس‌های پیروزی گروه پایینی بر گروه بالایی، گرفتن گل» است؛ یعنی توپی را که توسط افراد گروه بالا روی سرشان ارسال شده، قبل از رسیدن به زمین در هوا بگیرند. در این صورت گروه پایین جای خود را با گروه بالا عوض می‌کنند.

گرزان:ابتدا روی زمین دایره می‌کشند و چند نفر به حکم تریاهشک درون دایره می‌ایستند. دو نفر نیز در بیرون دایره با چوبی که به منزله گرز است، قرار می‌گیرند. گرز به‌دست‌ها سعی می‌کنند افراد درون دایره را بزنند. آن‌ها نیز با پا از خود دفاع می‌کنند. در این بازی نباید پای هر دو طرف از محیط دایره کند. اگر هر کدام از دو طرف دیگری را بزند و پایش روی دایره نباشد، برنده است و باید جای خود را با نفر بازنده عوض کند.

کِلاورفِنَکی (کلاه قاپیدن):در این بازی بازیکنان به دو گروه تقسیم می‌شوند: دسته‌ای دستمال یا کلاهی بر سر خود می‌گذارند و روی زمین کنار هم می‌نشینند. دسته دیگر به طور ایستاده دور آن‌ها حلقه می‌زنند. با شروع بازی دسته ایستاده به سوی کسانی که نشسته‌اند، حمله‌ می‌کنند و می‌کوشند دستمال یا کلاه آن‌ها را بردارند.گروه نشسته باید از خود دفاع کنند و نگذارند کسی دستمال سر آن‌ها را بردارد. بازیکنان ایستاده داخل دستمال یا کلاهی که از سر بازیکنان برداشته‌اند، سنگ می‌گذارند و آن را به طرف جمع نشسته پرتاب می‌کنند. اگر صاحب کلاه بتواند کلاه خود را در هوا بگیرد، برنده است؛ در غیر این صورت باید دوباره کلاه را به سر کند و برای دور دوم بازی بنشیند. هر دسته‌ای که شش بار برنده شود، برنده نهایی بازی است.

قمچان: این بازی مخصوص دختران است که به صورت انفرادی انجام می شود. این بازی در نقاط مختلف استان ما به شیوه های متنوعی انجام می شود. قمچان، گونه ای بازی با سنگ است، در این بازی بازیکنان به تعداد برابر سنگ بر می دارند و نخست بار می گیرند، بدین گونه که هر کس سنگ بیشتری توانست بر پشت دست بگیرد، بازیکن اول و آنکه بعد از او باشد دوم و هرکس پس از دیگری باشد سوم است. در این بازی، بازیکن سنگ ها را از روی دست به آسمان پرتاب و با کف دست آن را باز می گیرد. اگر سنگ ها جفت باشند، نصف آن ها را برای خودش برمی دارد و نصف دیگر از آن بازی است. بعد سنگی را که " قمچ" می نامند به هوا می اندازد و سنگ ها را با آن می گیرد. البته اگر سنگ ها جفت باشند، آن را نصف می کند. ولی اگر نتوانست سنگ ها را جفتی بردارد و آن ها تیک "تاغ" باشند، از آن سنگ چیزی عاید او نمی شود. اگر در هنگام گرفتن سنگ، سنگی از دستش بیفتد و یا در موقع گرفتن سنگ ها، سنگی به سنگ دیگر بخورد، می گویند "سخته"؛ یعنی نوبتش سوخته شده و نوبت به دیگری می رسد. در آخر، کسی که از همه بیشتر سنگ برداشته باشد، اول و دفعه دیگر نیز اول بازی می کند. برنده بازی می تواند سنگ زیر دست بازنده ها گذاشته و با مشت بر روی دست آن ها بکوبد.
قُل قُلان: این بازی مخصوص پسران است. در این بازی که به صورت انفرادی یا گروهی قابل انجام است، بازیکنان به دو گروه مساوی تقسیم می شوند و از هر گروه یک نفر به میدان می رود. هر یک از این دو نفر یک پای را با دست مخالف خود می گیرند و سعی می کنند با هل دادن و فشار دادن شانه های یکدیگر طرف مقابل را به زمین بیندازد. هنگامی که تمام بازیکنان دو گروه بازی خود را انجام دادند امتیازهای هر گروه را جمع می کنند و هر گروه که امتیاز بیشتری به دست آورد برندهٔ بازی است. 

غذا های محلی کرمانشاه

خورشت خلال بادام: این خورشت با گوشت گوساله، روغن، پیاز، زعفران، خلال بادام، نمک و لیموی عمانی تهیه می‌شود. هنگامی که گوشت پخته شد، زرشک سیاه نیز به آن اضافه می‌کنند.

دوینه یا ترخینه:این غذا را بیش‌تر در زمستان می‌خورند و مواد اصلی آن را در بهار و تابستان فراهم می‌کنند.برای تهیه این خوراک ابتدا گندم را تمیز می‌شویند، سپس آن را می‌پزند و پس از پختن آن را خشک می‌کنند. سپس بلغور را آسیاب می‌کنند. از چندی قبل دوغ را .

موقعيت و وسعت :

            استان كرمانشاه با وسعتي برابر با 25/24434 كيلومتر در غرب ايران واقع شده است. اين استان حدود 45/1 درصد از مساحت كل كشور را دارا مي باشد و به عبارتي هيجدهمين استان كشور از لحاظ وسعت محسوب مي شود.

استان كرمانشاه بين 33 درجه و 42 دقيقه تا 35 درجه و 17 دقيقه عرض شمالي و 45 درجه و 24 دقيقه تا 48 درجه و 6 دقيقه طول شرقي از نصف النهار گرينويچ قرار گرفته است. ارتفاع متوسط آن از سطح دريا 1200 متر مي باشد.

محدوده سياسي اين استان از شمال به استان كردستان ، از جنوب.

موقعیت: جاده بیستون.

وسعت: 53800 هکتار.

تاریخ حفاظت: مرداد 1354 ش.

جانوران: کل و بز، قوچ، میش وحشی، خرس قهوه ای، گربه وحشی، پرندگان شکاری، کبک و . .

گیاهان: بلوط، زاالک، کیکم، شن(پلاخور) ارجن، زو و سایر گونه های مرتعی.

وضعیت توپگرافی: کوهستانی، صخره ای.

منطقه حفاظت شده بوزین مرخیل

موقعیت: سیزده کیلومتری جنوب غرب پاوه.

وسعت: بیش از سی و سه هزار هکتار.

تاریخ حفاظت: از سال 1357 ش به مدت .

استان کرمانشاه در منتهی الیه غربی کشور از سه طرف دارای مرز داخلی با استانهای ( لرستان، کردستان، ایلام، همدان ) و از یک سمت دارای مرز بین المللی با کشور عراق است مختصات جغرافیایی آن بین 36 و 33 درجه و 15 و 35 درجه شمالی و 24 و 45 درجه تا 30 و48 درجه طول شرقی قرار دارد .

با توجه به پیشینه استان به دورانهای زمین شناسی و برخورداری از رشته کوههای زاگرس میانی، رخنمون استان باسازندهای کوهستانی با ویژگیهای طبیعی خاص، وجود قلل مرتفع با حداکثر 3390 متر، دره های ژرف، دشت ها و جلگه های پست با حداکثر بلندای 0 متر ( اختلاف ارتفاع 2310 متر ) را سبب گردیده است گسترده استان کرمانشاه با مساحت 600/463/2 هکتار از وجود 000/800 هکتار پوشش جنگلی و 091/933 هکتار اراضی کشاورزی برخوردار است و دارای جمعیتی بالغ بر 596/778/1 نفر می باشد .

آب و هوا :

آب و هوای استان تحت تاًثیر رژیم مرطوب مدیترانه ای و دارای میانگین میزان بارندگی سالانه 300 تا 800 میلیمتر میباشد بر اساس طبقه اقلیمی کوپن، استان کرمانشاه دارای 4 اقلیم متفاوت است:

    1- زمستان ملایم و تابستان گرم و خشک در شهرستانهای قصرشیرین – سرپل ذهاب و دهستان ازگله در جنوب غربی جوانرود

2-    زمستان سرد و تابستان خنک ( پاوه – جوانرود و کرند غرب )

3-    نیمه خشک واستپی خنک شهرستان سنقر و دهستان پشت دربند کرمانشاه

    4-    نیمه خشک و استپی گرم شامل کنگاور – صحنه – هرسین

تنوع زیستی و مناطق (بوم سازگان ها ) طبیعی استان :

پستی و بلندیهای متعدد زاگرس که به صورت مجموعه ای از رشته کوههای موازی و دشتهای مرتفع کوهستانی که در میان آنها شکل گرفته و همچنین وجود شرایط ویژه و مساعد آب و هوایی، غنای منابع محیط زیست طبیعی از قبیل آب، خاک، جامعه حیات وحش و جامعه گیاهی را موجب گردیده که مجموعه این عوامل، تنوع بوم سازگان ها را پدید آورده است :

    ● بوم سازگان کوهستانی جنگلی و غیر جنگلی .

     ● بوم سازگان دشتی و جلگه ای مرتفع و پست.

     ● بوم سازگان آبی شامل تالابی و رودخانه ای .

کوهستانها :

 گونه غالب در بوم سازگان کوهستانی جنگلی را بلوط تشکیل می دهد که سطح وسیعی از مناطق استان دارای این وضعیت هستند و نقاط بسیاری از بلندیهای شهرستانهای کرمانشاه، هرسین، صحنه، کنگاور و سنقر کلیایی در زمره مناطق کوهستانی غیر جنگلی می باشند که بخشهای بسیاری از ارتفاعات دالاهو، شاهو، بازی دراز ، پراو، حجر، شیرز، نخود چال، امروله، سطر، کیوه نان، بزاو و . را میتوان نام برد

دشتها :

حدود یک سوم از پهنه استان کرمانشاه را مناطق دشتی و پست در بر گرفته که با وسعتهای مختلفی در میان ارتفاعات محصور هستند، کم ارتفاع ترین این دشتها در سومار و نفت شهر با 0 متر و بلندترین آنها دشت سنقر با 1750 متر از سطح دریا ( اختلاف ارتفاع 1570 متر ) قرار گرفته و ویژگیهای متفاوتی را به لحاظ اقلیم به وجود آورده است وسعترین دشتها در صحنه و کرمانشاه می باشند که از غنای زیستی برخوردار است .

 تالابها و رودخانه ها :

 بیش از یکصد دهنه چشمه بزرگ ( سراب ) به عنوان سرچشمه رودخانه ها یا سرشاخه آنها و 17 رشته وردخانه دائمی و تعدادی تالاب و آبگیر در استان کرمانشاه وجود دارد .

ازرودخانه های حوزه داخلی سیمره، گاماسیاب، قره سو، راز آور، گیزه رود، خرم رود، دینورآب و مرگ را میتوان نام یرد و رودخانه های سیروان، الوند به عنوان حوزه خارجی به عراق می ریزند .

تنوع حیات وحش استان کرمانشاه :

درزیستگاههای استان کرمانشاه 45 گونه دار 0 گونه پرنده و 33 گونه ماهی و 35 گونه خزنده زندگی می کنند بعضی از این گونه ها از نوع کمیاب یا منحصر به فرد هستند .

پوشش گیاهی و تنوع گونه ای در استان :

بلندیهای زاگرس با داشتن کوههائی چون شاهو، پراو، امروله، دالاخانی، سفید کوه و . همچنین برخورداری از تنوع اقلیمی سردسیری، گرمسیری استان را از تنوع گیاهی قابل توجه ای برخوردار نموده است و براساس آخرین منابع بررسی شده از 8000 گونه گیاه ایران 1200 گونه در کرمانشاه وجود دارد بعضی از این گیاهان در نواحی محدودی از کشور می رویند و در هیچ کجایی دیگر جهان آنهارا نمی توان یافت و در ردیف ثروتهای طبیعی این سرزمین به شمار می روند و 124 گونه در گروه گیاهان کمیاب آسیب پذیر و در معرض خطر جای دارند .

در هر حال شواهد باستان شناسی ـ از قدیمی ترین نشانه های تمدن در گنج دره هرسین تا آثار دوران مادی ، هخامنشی ، ساسانی و دوران اسلامی و پس از آن گواه آن است که مناطق مختلف کرمانشاه در اعصار مختلف همواره مورد توجه حکومت های وقت بوده است و این استان .